جربه سیاستگذاری برای تامین مسکن کمدرآمدها تقریبا در همه دولتهای گذشته تاکنون نشان میدهد خانهسازیهای دولتی – شیوه نادرست تامین مسکن ارزان – دستکم سه اشکال اساسی دارد که برآیند آنها «ضامن خانهدار شدن اقشار هدف» نبوده است. از طرفی، سرمایهگذاران ساختمانی هم بهدلیل سطح بالای هزینه ساخت، قادر به عرضه مسکن مناسب قدرت خرید کمدرآمدها نیستند. در این وضعیت یک امکان در بازار سرمایه میتواند نقش «کلید تامین مسکن» برای کمدرآمدها را اجرا کند. صندوق املاک و مستغلات با جذب سرمایههای خرد – از جمله تقاضای مصرفی- نسبت به خرید ساختمان به قصد اجارهداری اقدام میکند. در نتیجه ارزش سرمایه دارندگان یونیتها متناسب با تورم مسکن، افزایش مییابد و در نهایت -بعد از تامین قدرت خرید مسکن بهواسطه خرید تدریجی یونیت- بودجه خرید فراهم میشود. این صندوقها ۵ کارکرد دیگر هم دارد.
یک گروه پژوهشی متشکل از صاحبنظران حوزه مالی- اعتباری و مسوول در بخش مسکن، طرح راهاندازی صندوقهای املاک و مستغلات (ریتها)، با ۶ کارکرد حیاتی برای بازار مسکن را به دولت ارائه کردند. این طرح در واقع کلید بورسی تامین مالی مسکن کمدرآمدهاست که با ۶ کارکرد حیاتی، نه تنها زمینه جذب سرمایههای خرد به منظور توسعه بازار مسکن و همچنین بازار سرمایه را فراهم میکند بلکه در نقش سپرتورمی برای کمدرآمدها منجر به حفظ ارزش دارایی اندک آنها در برابر تورم مسکن و ارتقای آن با هدف خانهدار شدن آنها در بلندمدت میشود. محمد آیینی، کارشناس مسکن و عضو هیاتمدیره شرکت بازآفرینی شهری ایران، محمد جلیلی کارشناس برجسته حوزه مالی و محمد اسکندری کارشناس بازار سرمایه، در نشست مربوط به تشریح جزئیات کلید بورسی تامین مسکن کمدرآمدها که روز یکشنبه در قالب یک وبینار تخصصی برگزار شد با اشاره به شرایط موجود بازار مسکن و نیاز مبرم برای استفاده از روشهای نوین تامین مالی مسکن کمدرآمدها، جزئیات راهاندازی صندوق املاک و مستغلات را که در اصطلاح به آنها «ریت» گفته میشود تشریح کردند. ریتها (Reits) مخفف عبارت «شرکتهای سرمایهگذاری زمین و مستغلات» (Real Estate Investment Trusts) هستند که با هدف جمعآوری و جذب سرمایههای خرد به منظور هدایت سرمایههای ملکی به مسیر درست و بدون عارضه در بازار مسکن و همچنین کمک به تامین مالی مسکن کمدرآمدها (مسکن در استطاعت) از طریق عرضه یونیتهای سرمایهای در بازار مسکن، تشکیل میشوند و نمونههای موفقی از آنها در کشورهای مختلف دنیا از جمله آمریکا، کانادا و انگلستان تجربه شده است.
در این نشست با تشریح شرایط موجود بازار مسکن، چهار عارضه یا رویداد مهم بازار ملک طی دست کم سه دهه گذشته مورد اشاره قرار گرفت. برمبنای این چهار دلیل، بازار مسکن کشور طی حداقل سه دهه گذشته شرایط مناسب و مطلوبی به جهت خانهدار شدن گروههای کمدرآمد و حمایت از دهکهای درآمدی ۱ تا ۴ که دهکهای کمدرآمد جامعه را تشکیل میدهند و نیازمند حمایت برای تامین مسکن هستند، نداشته است. این در حالی است که تجارب بسیاری از کشورها به خصوص کشورهایی که با راهاندازی صندوقهای سرمایهگذاری زمین و مستغلات یا ریتها اقدام به ایجاد سپر تورمی برای حفظ و ارتقای قدرت خرید خانوارهای کمدرآمد در بازار ملک کردند، موفق بوده است. بررسی شرایط موجود در بازار مسکن نشان میدهد طی دو دهه اخیر (از سال ۸۰ تاکنون) میانگین قیمت مسکن در شهر تهران بیش از ۸۰ درصد رشد کرده است. از سوی دیگر سرعت رشد قیمت مسکن بیش از نرخ تورم بوده است. در سه دهه گذشته به طور متوسط قیمت مسکن با افزایش ۲۵ درصدی همراه شده است درحالیکه تورم عمومی به طور میانگین حدود ۲۰ درصد رشد کرده است.